Te huataki i tō kaupapa whakahaumanu rākau taketake Starting your native tree restoration project

Mehemea e whakaritea ana tētahi kaupapa whakahaumanu rākau taketake, ka uaua pea te mōhio ki hea tīmata ai. Anei ētahi mahi hei āwhina ki te whakarite mahere whakahaumanu kāuru ngahere taketake ki tō koutou whenua.

Te mana urungi

Ina tīmataria ai tō kaupapa, whakaarohia mehemea me whakarite he hanganga mana urungi. Mā te mana urungi e āwhina ki te whakarite i te rautaki me ngā mahere hei ārahi i te mahi ki runga i te whenua.

He whakaemi mātauranga

Me tīmata mā te kohi haere i ngā mōhiohio katoa mō te whenua. Me whakamahi i ngā wheako a ētahi atu, ka tika, me tono kupu āwhina hoki.

Tonoa he pūrongo utu-kore o tō koutou whenua Māori i te paetukutuku Tupu. Ko tā te pūrongo he:

• whakaatu kei hea te whenua
• whakaatu whakaahua ā-manu o te whenua
• whakamōhio atu i te taiao, te ōhanga, te āhuarangi hoki i te rohe e tū ai te whenua
• whakamōhio atu i ngā mōhiohio mō te oneone, te wai, te rōnaki, ngā otaota hoki, i te whenua.

Mehemea kei a koe ngā mōhiohio mō te whenua, me whai whakaaro:

• ki ngā whakaarotau whakahaumanu mō te whenua
• ka pēhea te whakatinana i aua mahi.

I tō mātou whārangi whakahaumanu ngahere, pānuihia ngā kōrero mō ngā mātāpono, ngā whakamahere me ngā mahi whakarite whāinga whakahaumanu ngahere.

Me tuku wā ki te tūhura i ngā matea o te whenua. Ka whāiti pea te mātauranga whakahaumanu. Me whakatau he aha ngā mahi tuatahi hei whakaoti, ā, he aha hoki ngā mea hei hoko.

Ki te whakatō rākau i te whenua, me mātua mōhio:

• ko ēhea ngā rākau tino pai mō te whenua
• me pēhea te whai tahua ki te whakatinana i tō kaupapa
• me pēhea te whakamahere, te whakatō ngahere.

He maha ngā rōpū hei toro atu māu. Me kōrero hoki pea ki ētahi atu rōpū iwi e whakahaere kaupapa ana pērā i tāu.

Te mārama ki ngā mōreareatanga

I mua i te tīmatatanga o tō kaupapa ngahere, tirohia he aha ngā ‘mōreareatanga’ ki tō koutou whenua. Me tautohu, me whakahaere i ngā mōreareatanga i mua i te whakapau kaha ki te whakahaumanu ngahere taketake. Mā te mōhio ki ngā pānga ki te whenua hei āwhina ki te manaaki i tō koutou whenua. Mā konā hoki e penapena moni ai.

Ko ētahi o ngā mōreareatanga pea ko ngā tarutaru pērā i te pāhau kōroua, ngā kīrehe honi rānei, pērā i te nanekoti.

Me whakapau moni pea ki ētahi take, hei tauira, te patu tarutaru rānei, te whakakore kīrearea rānei, i mua i te huri hei raru nui. Ki te kore, ka noho whakaraerae ngā wana tipu ka whakatōkia ki ngā mōreareatanga, me te aha, ka kore pea e ora.

Me whai kupu āwhina mō te whenua, me mōhio hoki ki hea whakapaua pūtea ai hei tiaki i te whenua.

Kei raro iho nei ētahi o ngā mahi me ngā mōreareatanga hei whakaarotanga i mua i te tīmata i tētahi kaupapa whakahaumanu.

Te whakatū taiapa

He kīrehe rānei i tō koutou whenua me aukati, me puri rānei? Mā ngā taiapa e whakahaumaru ngā kīrehe pāmu, ka mutu, ka aukati hoki i tā rātou kai i ngā wana tipu.

Ka hiahiatia hoki pea he taiapa hei aukati i ngā kīrearea mohowao, pērā i ngā hea, ngā rāpeti, ngā nanekoti hoki.

Ngā tarutaru

He tipu kōkuhu ngā tarutaru, e whakataetae ai ki ngā tipu taketake. Mehemea ka nui te kino o ngā tarutaru, ka tino raru te hauora o te pūnaha hauropi taketake, otirā o ngā tipu me ngā kīrehe o taua pūnaha hauropi.

Kia mōhio ai:

• Ko ēhea ngā tarutaru kei runga i te whenua?
• Ko ēhea ngā tarutaru kei tō rohe?
• He aha te ara pai hei patu i ngā tarutaru i te whenua.

Ko ngā tarutaru e tāmi ai i ngā tipu taketake, ko ngā tarutaru rānei ka tipu i te ātārangi, koirā ko ngā mea ka tino whakararu i te whenua. Koirā pea ngā momo me arotahi atu.

Mā ngā Kaunihera ā-Rohe e whakamōhio atu ko ēhea ngā kīrearea me mātua whakakore i tō rohe.

Ngā whenua ngāhorohoro

Āta tirohia te āhua, te oneone o te whenua i mua i te tīmatanga o te kaupapa. Mehemea he rākau i te whenua hei tango, ka noho whakaraerae pea te whenua ki te ngāhorohoro.

Ngā mate

Ka noho whakaraerae ngā rākau katoa ki ngā mate. Mehemea rānei he rākau i te whenua, e whakarite ana rānei ki te whakatō rākau, me mōhio he aha ngā tohu mate.

Te tono āwhina

Mā rau ringa e oti ai te mahi. He nui ngā mōhiotanga o nāianei mō ngā mahi whakahaumanu. Kaua e pōhēhē me tīmata mai i te tīmatanga rā anō o te kaupapa. Me ako, me whanake mai i ngā mahi a ētahi atu.

Ākina te whānau kia uru atu

Inā te nui o ngā painga ka hua mai i te whai wāhitanga o te whānau ki te whenua. Ka whai wāhi ki te tuku mātauranga mō te tiaki i te whenua, te whai oranga i te whenua, te whakahaumanu hoki i te ngahere.

Whakaarohia ētahi ara kia whai wāhi mai te whānau whānui ki te kaupapa. Me whakarite pea i tētahi rōpū pāhopori kia ngāwari ake ai tā rātou kite he aha ngā mahi e mahia ana. Mā konā e āwhina te whānau ki te tūhono mai, ki te tautoko i te kaupapa.

Ka taea rānei kia wātea ake ai te whenua ki te whānau? Hei tauira, mehemea ka noho tūhāhā te whenua i te wāhi e noho ai te whānau, ka taea te whakatū papa ki te whenua. Mā te pūngao kōmaru, mā te wai māori hoki e akiaki te whānau ki te noho atu.

He tahua

He ara pai ngā tahua kia tīmata ai tō kaupapa, engari me rapu hoki i tētahi ara kia whiwhi moni kia haere tonu te kaupapa, kia utua ngā kaimahi. Mā te moniwhiwhi pūmau e hua mai ai te whai wāhitanga, te pūmautanga hoki mā ngā kaimahi.

Ko ētahi ara kia whai moniwhiwhi i tō ngahere, ko te:

• kuhu ki Te Pūnaha Tauhokohoko Whiwhinga Waro
• mahi tāpoi tautaiao
• whakatū kōhanga tipu
• whakatō anō i ngā rākau rāwaho, pērā i te whakatō paina anō ki ētahi wāhanga whenua hei āwhina ā-pūtea i te tipuranga o ngā rākau taketake.

Aromatawaihia te whenua, ā, tohua he aha pea ngā kōwhiringa pai. Kōrero ki ētahi atu iwi mō ngā mahi i whai hua ai mā rātou.

He mahi whai ake

Ina oti ai tō mahere, tirohia ko ēhea ngā rōpū hei āwhina ki te whakatutuki i tō kaupapa.